راز مغز پس از قطع عضو: چرا اندام‌های از دست‌رفته همچنان در ذهن زنده‌اند؟
افرادی که یک عضو از بدن‌شان (مثل دست یا پا) قطع می‌شود، همچنان دچار احساس درد در همان اندام از دسته رفته می‌شوند. انگار که آن عضو هنوز سر جایش است. چیزی که به آن «درد عضو خیالی» (Phantom pain) می‌گویند.
البته این درد واقعی است و خیال یا تلقین نیست و یکی از مشکلات شایع بیماران قطع عضو محسوب می‌شود.
در سمت دیگر سال‌ها این تصور رایج وجود داشت که مغز، بعد از تغییرات بزرگ بدن، مثل قطع عضو، خودش را بازآرایی می‌کند. چون مطالعات قبلی، عمدتاً روی حیوانات انجام شده بود و نشان می‌داد که پس از قطع عضو، نواحی مغزی مرتبط با آن اندام به‌تدریج کارکرد بخش‌های اطراف (مثل صورت و لب‌ها) را پیدا می‌کنند.
اما این یافته‌ها با پدیده‌ی «درد عضو خیالی» در انسان همخوانی نداشتند. حالا نتایج یک پژوهش تازه در مجله Nature نشان می‌دهد که در انسان نقشه‌ی عصبیِ همان عضوِ از دست رفته، می‌تواند سال‌ها همان‌طور که بوده در مغز باقی بماند!
در پژوهش جدید، سه زن که قرار بود تحت جراحی قطع دست قرار بگیرند، پیش و پس از عمل با کمک fMRI (MRI عملکردی) مورد بررسی قرار گرفتند.
حین اسکن از آنها خواسته شد انگشتان دست، پا و لب‌های‌شان را حرکت دهند. این حرکات باعث افزایش جریان خون در بخش‌هایی از مغز می‌شد که مسئول پردازش پیام‌های حسی ناشی از این حرکات بودند.
نکته جالب اینجاست که پس از قطع عضو، زمانی که این افراد سعی می‌کردند انگشتان قطع‌شده را حرکت دهند، همان الگوی قبلی جریان خون در مغزشان مشاهده می‌شد! یعنی مغز همچنان به همان شکل سابق عمل می‌کرد، انگار که هیچ‌چیزی تغییر نکرده است.
از طرف دیگر، فعالیت نواحی مغزی مربوط به دست، در پاسخ به حرکت لب‌ها تغییری نکرد، به این معنی که نواحی دست‌ها توسط نواحی مجاور (مثل لب‌ها) اشغال یا جایگزین نشده‌اند.
جالب‌تر اینکه یکی از این افراد، پنج سال پس از قطع عضو هم مجدداً بررسی شد و همچنان هیچ تغییری در الگوی فعالیت مغزش دیده نشد.
پژوهشگران می‌گویند یافته‌های این مطالعه می‌تواند به طراحی بهتر پروتزهای جایگزین اندام و روش‌های جدید برای درمان درد اندام خیالی کمک کند.
)
