هفت پیشرفت مهم پزشکی و سلامت در سال ۲۰۲۳

پایان سال ۲۰۲۳ نزدیک است و امسال در حوزه پزشکی و سلامت شاهد پیشرفت‌های قابل توجهی بودیم که بد نیست در آخرین روزهای آن، نگاهی به مهم‌ترین‌شان بیندازیم:

۱- آغاز ژن درمانی بیماری‌ها با تکنیک کریسپر

همین چند هفته قبل بود که نخستین «ژن درمانی برای بیماران کم خونی داسی» شکل مورد تایید قرار گرفت و در آپدیت ام دی هم به آن پرداختیم. این نخستین بار در تاریخ است که یک روش ژن درمانی با فناوری کریسپر مورد تایید FDA قرار گرفته و امید است که این روش درمانی طی سال جدید و سال‌های بعد برای بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی مورد استفاده قرار بگیرد.

کریسپر فناوری برش و چسباندن ژن‌ها در DNA است. در بیماران مبتلا به کم خونی داسی شکل به خاطر یک نقص ژنتیکی، گلبول‌های قرمز طبیعی تولید نمی‌شود. حالا در درمان جدید، ژن‌های سلول‌های بنیادی تولید کننده‌ی گلبول قرمز با فناوری کریسپر با ژن‌های صحیح جایگزین می‌شوند.

اطلاعات بیشتر:

۲- کند کردن روند پیشرفت بیماری آلزایمر

امسال شاهد پیشرفت‌های بسیار مهمی در رابطه با آلزایمر بودیم و بسیاری از متخصصین، داروهای جدید این بیماری مانند lecanemab را یک تحول مهم در کنترل بیماری می‌دانند و مشخص شده که این داروها سرعت پیشرفت بیماری را حدود ۳۰ درصد کم می‌کنند.

اطلاعات بیشتر:

۳- از راه رسیدن واکسن برای ویروس سین‌سیشیال تنفسی (RSV)

عفونت با این ویروس معمولا علائم خفیفی دارد و شبیه به سرماخوردگی است. اما در برخی افراد و به ویژه نوزادان و سالمندان می‌تواند سبب عوارض جدی و حتی مرگ شود. امسال سرانجام به لطف فناوری mRNA شاهد از راه رسیدن واکسن این بیماری بودیم که در حال حاضر برای سالمندان و دوران بارداری مورد تایید قرار گرفته است.

اطلاعات بیشتر:

۴- یک قرص خوراکی برای افسردگی پس از زایمان

افسردگی پس از زایمان شیوع بالایی دارد و تخمین زده می‌شود که از هر هفت مادر، یک نفر دچار افسردگی پس از زایمان می‌شود که در مواردی حتی منجر به خودکشی می‌گردد. 

تا پیش از این برای درمان افسردگی پس از زایمان فقط دارو‌های تزریقی و با قیمت بالا در دسترس بودند، اما امسال شاهد تایید دارویی به نام زورانولون (zuranolone) بودیم که به صورت قرص خوراکی قابل مصرف است.

اطلاعات بیشتر:

۵- پیشرفت‌های قابل توجه هوش مصنوعی

امسال سال هوش مصنوعی بود و شاهد پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ی آن در همه ابعاد فناوری بودیم. در حوزه پزشکی و سلامت هم دیدیم که هوش مصنوعی می‌تواند ذهن ما را بخواند (البته تا حدی!) به تشخیص دقیق‌تر بیماری‌ها کمک کند، در نقش مربی ورزش‌مان باشد، به ساخت داروهای جدید کمک کند و به‌ویژه در سرطان امیدواریم با ساخت آنتی‌بادی‌ها به جایگزینی «شیمی درمانی» کمک کند و حتی این احتمال وجود دارد که هوش مصنوعی در آینده نه‌چندان دور جایگزین پزشکی و طبابت شود!

اطلاعات بیشتر:

۶- امید تازه برای پیشگیری از مالاریا

سال‌ها است منتظر از راه رسیدن واکسن مالاریا هستیم و در فروردین ماه بود که نتایج مثبت آزمایش‌های بالینی این واکسن سروصدای زیادی به‌پا کرد و اکنون توسط سازمان جهانی بهداشت هم مورد تایید قرار گرفته است. البته از اواسط سال ۲۰۲۴ میلادی باید منتظر استفاده گسترده‌ی آن باشیم و ببینیم واکسن جدید R21 چطور عمل خواهد کرد.

مالاریا سالیانه حدود ۶۲۰ هزار نفر را به کام مرگ می‌فرستد که اکثر آنها کودک هستند. قرار است این واکسن در ابتدا برای کودکان پنج ماهه تا سه ساله تزریق شود.

اطلاعات بیشتر:

۷– داروهای کاهش وزن GLP-1
این داروها سال‌ها است که برای بیماران دیابتی مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما امسال نقطه عطفی برای این داروها بود. چون با تایید آنها برای کاهش وزن، استقبال گسترده‌ای از آنها صورت گرفته. طوری که شرکت‌های سازنده با کمبود ظرفیت تولید مواجه هستند و پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های آینده یک بازار بزرگ چند میلیارد دلاری برای این داروها ایجاد شود.

از نظر برخی متخصصین این دارو‌ها نقش حلقه‌ی مفقوده بین جراحی‌های لاغری و رژیم غذایی را ایفا می‌کنند. تا پیش از این برای بسیاری از افراد چاق، جراحی‌های کاهش وزن جزو معدود گزینه‌های موجود بوده است. چون برخی از افراد به راحتی و با تغییر سَبک زندگی و رژیم غذایی امکان کاهش وزن ندارند. اما داروهایی مانند تیرزپاتید، ویگووی، ویکتوزا و… این امکان را در اختیارشان قرار می‌دهند.

اطلاعات بیشتر:

https://www.science.org/content/article/breakthrough-of-the-year-2023