تاثیر پتانسیل رشد اجتماعی و امید به آینده در قد انسان؟
حتما نام کشور گواتمالا را شنیده‌اید، همانطور که در تصویر مشخص است، این کشور در بخش مرکزی قاره آمریکا قرار دارد و همسایه مکزیک است.
قوم مشهور مایا هم در این کشور زندگی می‌کنند. جالب است بدانید مایاها جزو کوتاه‌قدترین مردم جهان هستند و میانگین قدشان تقریبا ۱۵۰ سانتیمتر است.
طی ده‌های گذشته برخی از مایاها به کشور آمریکا مهاجرت کرده‌اند و قد فرزندان آنها افزایش پیدا کرده. این البته چیز عجیبی نیست: سال‌ها است می‌دانیم تغذیه و بهداشت روی میانگین قد هر نسل تاثیرگذار است.
اما مدتی است پژوهشگران به‌دنبال یک علت دیگر برای افزایش قد هستند و آن جایگاه و توانایی رشد اجتماعی است.
برای مثال مشخص شده فرزندان مایاهای ثروتمندی که در کشور گواتمالا زندگی می‌کنند (و تغذیه و بهداشت مناسبی دارند)، باز هم در مقایسه با فرزندان نسل مهاجر به کشور آمریکا، قد کوتاه‌تری دارند.
یک پژوهش دیگر هم نشان داده که انتقال کودک از یک فرهنگ به فرهنگ دیگر حتی اگر سبک زندگی و تغذیه تغییر زیادی نکند، باز هم روی فرایند رشد و نمو تاثیرگذار است.
به همین خاطر پژوهشگران معتقدند تغذیه و ژنتیک تنها عوامل تاثیرگذار روی قد انسان نیستند.
این موضوع در حیوانات هم قبلا به اثبات رسیده: در جمعیت‌های حیواناتی که دارای سلسله‌مراتب اجتماعی هستند، آنهایی که سرگروه به شمار می‌روند، قد بلند‌تری پیدا می‌کنند و آنهایی که جایگاه پایین‌تری دارند، کوتاه‌تر می‌مانند و اسم این پدیده را «رشد استراتژیک» گذاشته‌اند.
در انسان می‌دانیم که هورمون‌های رشد تحت تاثیر استرس قرار می‌گیرند. پژوهشگران در این مورد هم‌نظر هستند که زندگی در شرایط دشوار و استرس بالا سبب کاهش رشد می‌شود. اما حالا نظریه‌ی دیگری هم وجود دارد که به‌نظر عجیب می‌آید:
اگر در محیطی قرار بگیرید که با انسان‌های قدبلند‌تر زندگی کنید، بدن شما نسبت به این موضوع واکنش نشان داده و سبب بلندتر شدن قد می‌شود.
البته این موضوع در صورت صحت، فقط در دوران رشد عمل می‌کند و به همین خاطر است که این پدیده را در میان کودکان و نوجوانان می‌بینیم.
اما این چه ربطی به جایگاه اجتماعی دارد؟
یک پژوهش در کشور هند نشان داده میانگین قد فرزندان ارشد خانواده بلندتر از فرزندان دوم و سوم است. لطفا به این موضوع توجه کنید که سلسله‌مراتب اجتماعی در کشور هند بسیار قابل توجه است.
پژوهش‌های دیگری هم نشان داده‌اند، افرادی که جایگاه اجتماعی بالاتری دارند، معمولا قد بلندتر هستند. جالب‌تر اینکه مشخص شده این موضوع در کشورهای اروپایی کمتر صدق می‌کند. اما در کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین بیشتر دیده می‌شود. کشورهایی که رده‌بندی‌های اجتماعی در آنها مهم‌تر است.
به‌طور کلی مشخص شده در جوامعی که نابرابری‌های اجتماعی بیشتری وجود دارد، با اختلاف قد بیشتری در جوامع مواجه هستیم.
برای مثال در کشورهایی مانند هلند و سوئد میانگین قد کودکان ۴ الی ۶ ساله (با هر سطح درآمد خانواده) بلندتر از کشورهایی مانند آمریکا، بریتانیا و استرالیا است و پژوهشگران یکی از دلایل مهم این اختلاف را به کمتربودن نابرابری‌های اجتماعی در دو کشور هلند و سوئد نسبت می‌دهند.
لازم است بدانید که میانگین قد ساکنین غرب اروپا طی ۱۴۰ سال گذشته به طور مداوم افزایش پیدا کرده و این رشد در برخی کشور‌ها بیشتر بوده. برای مثال میانگین قد هلندی‌ها در حال حاضر ۱۸۳ سانتیمتر است.
سطح بالای تحصیلات، بهداشت و تغذیه خوب همه جزو فاکتورهای مهم هستند، اما پژوهشگران می‌گویند این تمام داستان نیست.
آیا در هوای غرب اروپا چیزی وجود دارد که سبب افزایش قد افراد می‌شود؟ گروهی از محققان معتقدند برقراری «دموکراسی» هم یکی از عوامل مهم رشد قد بوده! دموکراسی در کشورهایی مانند هلند و سوئیس از حدود سال ۱۸۰۰ میلادی کلید خورد و از همان زمان هم فرایند بلندتر شدن قد افراد جامعه آغاز شد. محققان نام این پدیده را تحرک اجتماعی (social mobility) گذاشته‌اند.
به این معنی که در برخی جوامع، افراد این توانایی را پیدا می‌کنند تا از چارچوب سلسه‌مراتب سفت و سخت جامعه‌شان خارج شوند و بدون محدودیت از نظر اجتماعی رشد کنند و این سبب رشد جسمانی آنها هم می‌شود.
در حالی که در جوامعی مثل قوم مایا، با سلسه‌مراتب سختگیرانه و تفکرات ویژه‌ای مواجه هستیم که جلوی تغییر جایگاه اجتماعی افراد را می‌گیرد.
در نتیجه مردم گواتمالا به داشتن یک آینده‌ی بهتر امید ندارند و استرس ناشی از آن، باعث سرکوب هورمون رشد‌شان می‌شود.
این نوشته، خلاصه‌ای بود از مقاله‌ای که روز گذشته در ScienceNews منتشر شد و با خود گفتم حیف است آن را با شما به‌اشتراک نگذارم…
https://www.sciencenews.org/article/social-status-may-shape-height-genetics
)
