۳۱ شهریور ۱۴۰۳ زهرا آژیر

دی ان ای خارج سلولی: منشا و اهمیت آن در تشخیص بیماری‌ها

دی ان ای خارج سلولی‌، به قطعات DNA گفته می‌شود که در گردش خون در حرکت‌اند. این قطعات معمولا کوچک‌ هستند و متوسط اندازه‌ی آن ها بسته به منشاشان دارد. برای مثال یکی از دلایل وجود آنها در خون می‌تواند سلول‌های مرده باشد که بررسی آنها اطلاعات مهمی درباره‌ی مرگ سلولی می‌دهد.

غلظت دی ان ای خارج سلولی (که به آن Cell-Free DNA هم می‌گویند)، در بدن یک فرد سالم بین ۱ تا ۱۰ نانوگرم در هر میلی لیتر خون است. این در حالی است که در شرایط بیماری، این میزان به مقدار قابل توجهی افزایش می‌یابد. برای مثال، در سرطان روده ی بزرگ، غلظت دی ان ای خارج سلولی بین ۱۰ تا ۱۰۰ نانوگرم و اندازه قطعات کوچکتر است.

در دوران بارداری، منشا ۱۰ تا ۲۰ درصد از دی ان ای خارج سلولی مادر، سلول‌های جفت جنین است که با عنوان دی ان ای خارج سلولی جنینی نیز شناخته می‌شوند و از حدود هفته‌ی هفتم بارداری قابل تشخیص هستند.

اما منشا بخشی از دی ان ای خارج سلولی می‌تواند میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا مثل ویروس‌ها باشد. امروزه بررسی این قطعات ژنتیکی به ابزاری قدرتمند برای تشخیص بیماری‌ها از جمله ناهنجاری های جنینی تبدیل شده که در ادامه به برخی از کاربردهای آن اشاره می‌کنیم:

تشخیص ناهنجاری های عددی کروموزومی جنین:

یکی از کاربردهای آزمایش دی ان ای خارج سلولی، بررسی ناهنجاری‌های عددی کروموزومی جنین مثل سندرم داون است که در آن جنین یک کروموزوم اضافه دارد. این تست همچنین برای تشخیص تری زومی ۱۸، ۱۳ و مونوزومی کروموزوم x کاربرد دارد. مزیت بررسی دی ان ای خارج سلولی جنین در خون مادر، غیر تهاجمی بودن آن است.

پیوند عضو:

دانشمندان از دی ان ای خارج سلولی برای بررسی موفقیت آمیز بودن عمل پیوند عضو استفاده می‌کنند. تشخیص دی ان ای خارج سلولی فرد اهدا کننده در بدن فرد دریافت کننده ی عضو، نشان دهنده ی آسیب عضو/بافت اهدایی یا رد پیوند عضو است که با تشخیص زود هنگام، به پیشگیری از آسیب جدی به بیماران پر ریسک کمک می‌کند. این روش برخلاف نمونه گیری از بافت که روشی تهاجمی است، به پزشکان در تشخیص رد پیوند قلب کمک می‌کند. همچنین امکان تشخیص عفونت‌های ویروسی پس از پیوند ریه را فراهم می‌کند.

تشخیص و درمان سرطان:

پزشکان به کمک بررسی خون بیماران به یک راهکار غیر تهاجمی برای تشخیص و کنترل سرطان دسترسی دارند. همانطور که پیش‌تر اشاره شد، بررسی مقدار دی ان ای خارج سلولی در تشخیص سرطان کمک کننده است. ضمن اینکه سلول‌های سرطانی هم دی ان ای خود را به جریان خون آزاد می‌کنند که بررسی‌اش می‌تواند به شناخت منشا سرطان کمک کند.

از این روش برای بررسی تاثیر درمان هم استفاده می‌شود، چرا که برخی جهش‌های ژنتیکی در دی ان ای سلول‌های سرطانی باعث مقاومت این سلول‌ها نسبت به بعضی روش‌های درمانی می‌شود، بنابراین بررسی ژنتیک سلول‌های سرطانی می تواند به انتخاب روش درمانی کمک کند.

تشخیص بیماری‌های قلبی عروقی:

محققان با کمک دی ان ای خارج سلولی، نشانگرهای زیستی برای تشخیص سندروم کرونری حاد و شدت ضایعات عروق کرونر طراحی کرده‌اند. علاوه بر این نشان داده‌اند که سطح دی ان ای خارج سلولی با منشا میتوکندریایی در برخی بیماری‌ها افزایش پیدا می‌کند. برای مثال در بیماری‌های قلبی عروقی و افراد مبتلا به بیماری‌های همراه مانند کلسترول بالا، پرفشاری خون و دیابت.

همانطور که ملاحظه‌ کردید، قطعات ژنتیکی شناور در خون انسان حاوی اطلاعات فراوانی هستند که از آنها می‌توان برای تشخیص، پایش و درمان بسیاری از بیماری‌ها کمک گرفت.

https://www.the-scientist.com/the-basics-and-applications-of-cell-free-dna-71479

مطالب مرتبط

انتقال دی اِن اِی از میتوکندری به هسته سلول‌های عصبی در مغز: اینجا چه خبر است!؟

محققان دانشگاه کلمبیا در پژوهشی نشان دادند که میتوکندری‌های سلول‌های مغز انسان، دی ان ای خود را به داخل هسته‌ی سلول پرتاب می‌کنند و این دی ان ای، وارد کروموزوم‌های هسته‌ی سلول می‌شود. به‌نظر می‌رسد که ورود این دی ان ای به داخل هسته و ترکیب شدن آن با کروموزوم‌ها می‌تواند آسیب‌زا باشد، چرا که […]

ارتباط میان باکتری منتقله از گربه و بروز بیماری‌های روانی؟

از سال‌ها قبل می‌دانیم که بیماری‌های روانی می‌توانند منشا ژنتیکی یا جسمانی داشته باشند. حالا نتیجه‌ی یک پژوهش تازه نشان داده آلودگی به یک باکتری به نام بارتونلا (Bartonella) می‌تواند احتمال بروز اسکیزوفرنی را افزایش دهد. در این پژوهش خون مبتلایان اسکیزوفرنی و چند اختلال دیگر روانپزشکی از نظر وجود شواهد دی‌اِن‌اِی باکتری بارتونلا مورد […]

کشف عامل کلیدی ایجاد بیماری‌های التهابی روده

حدود پنج درصد مردم سراسر جهان به بیماری‌های التهابی روده (مانند کرون یا کولیت اولسراتیو) مبتلا هستند و این بیماری‌ زندگی میلیون‌ها نفر را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. حالا یک پژوهش مهم که نتایج آن همین امروز در ژورنال نیچر منتشر شده، گام مهمی در درک این بیماری برداشته و امید مهمی در […]

شکسته‌شدن رکورد بیشترین میزان دی‌اِن‌اِی در میان موجودات زنده

اطلاعات ژنتیکی تمام موجودات زنده در دی‌اِن‌اِی (DNA) آنها نگهداری می‌شود و برخی افراد تصور می‌کنند هر چه یک موجود زنده پیچیده‌تر باشد، مقدار دی‌اِن‌اِی بیشتری دارد. حالا بد نیست با این گیاه کوچک آشنا شوید که رکوردهای قبلی بیشترین میزان دی‌اِن‌اِی را در میان تمام موجودات زنده شکسته است. اگر دی‌اِن‌اِی این گیاه را […]

تولید جنین موش شش پا در آزمایشگاه

تصویر سمت چپ جنین یک موش طبیعی است. تصویر سمت راست هم جنین یک موش است، با این تفاوت که ۶ پا دارد و عجیب‌تر اینکه دو پای اضافی به جای اندام‌های تناسلی حیوان رشد کرده‌اند! محققان این موش دستکاری‌شده‌ی ژنتیکی را در فرایند مطالعه‌شان روی ساختار سه‌بعدی «دی اِن اِی» به‌وجود آورده‌اند. آنها متوجه‌ […]

جایگزینی ۵۰ درصد ژن‌های مخمر با دی‌اِن‌اِی ساخته شده در آزمایشگاه

این تصویر یک سلول مخمر در حال تکثیر است. مخمر را که می‌شناسید؟ همان دوست عزیزی که در نانوایی و البته بسیاری چیزهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. حالا زیست‌شناسان توانسته‌اند ۵۰ درصد DNA مخمر را با یک دی ان ای دیگر جایگزین کنند! به این معنی که نیمی از ژن مخمر جدید در آزمایشگاه […]

مطالب داغ

هشدار به مردان مصرف‌کننده داروی والپروات سدیم (دپاکین)

داروی والپروات سدیم (که با نام‌های تجاری دپاکین، والپاکین، رهاکین و…) ارائه می‌شود در بیماری‌های مختلفی از جمله صرع، پیشگیری از میگرن و برخی اختلالات روان استفاده می‌شود. مصرف این دارو در دوران بارداری برای خانم‌ها ممنوع است و در مورد آقایان هم شواهدی وجود داشت که نشان می‌داد این دارو ممکن است روی اسپرم […]

اهمیت پوزیشن دست هنگام اندازه‌گیری فشار خون

هنگام اندازه‌گیری فشار خون، توصیه می‌شود که دست را روی یک تکیه‌گاه (مانند دسته‌ی صندلی یا میز) قرار دهیم. اما بسیاری از افراد این توصیه را زیاد جدی نمی‌گیرند. حالا یک پژوهش جالب نشان داده که وضعیت نامناسب سبب می‌شود که فشار خون شما بالاتر گزارش شود! در این پژوهش سه حالت مختلف با هم […]

معرفی NotebookLM: با کتاب‌هایتان حرف بزنید!

مدتی است یک سرویس مبتنی بر هوش مصنوعی تازه به نام NotebookLM توسط گوگل در اختیار کاربران قرار گرفته که کاربردهای متعددی دارد. یکی از مهم‌ترین کاربردهای آن، برای افرادی است که با منابع علمی و پژوهشی متعدد سر و کار دارند. شما می‌توانید کتاب‌ها و فایل‌های پی دی اف خودتان را در NotebookLM آپلود […]

مرگ نخستین فرد مبتلا به آنفلوآنزای پرندگان H5N2

مدتی است خبرهایی در مورد ابتلای برخی حیوانات از جمله پرندگان و گاو‌ها به آنفلوآنزای پرندگان از نوع H5N2 در رسانه‌ها منتشر می‌شود. در این بین یک مرد ۵۹ ساله در مکزیکو سیتی آمریکا، نخستین مورد تایید شده‌ی ابتلای انسان به آنفلوآنزای پرندگان از نوع H5N2 به حساب می‌آمد. حالا سازمان بهداشت جهانی می‌گوید او […]

مطالب پربازدید

آیا تیرزپاتید (Tirzepatide) در درمان چاقی یک انقلاب ایجاد می‌کند؟

این روزها داروهای کاهش وزنی که با اثر روی گیرنده GLP1 عمل می‌کنند، طرفداران زیادی پیدا کرده‌اند و سماگلوتید (semaglutide) در خط مقدم آنها است. حالا یک داروی دیگر به نام تیرزپاتید (Tirzepatide) هم احتمالا به لیست داروهای لاغری اضافه خواهد شد و این یکی حتی از سماگلوتید هم بهتر عمل می‌کند. این دارو در […]

تایید داروی تیرزپاتید (Tirzepatide) برای کاهش وزن توسط سازمان غذا و داروی آمریکا

اواخر اردیبهشت از نتایج قابل توجه داروی تیرزپاتید (Tirzepatide) در کاهش وزن صحبت کردیم. حالا سرانجام استفاده از این دارو توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای دو گروه از افراد مورد تایید قرار گرفته است: ۱- افراد چاق (دارای BMI بالای ۳۰)
۲- افرادی که دارای اضافه وزن هستند (BMI بالای ۲۷) و یکی از […]

آشنایی با مهم‌ترین علائم و نشانه‌های ابتلا به ویروس کرونای JN.1

ویروس JN.1 کرونا با سرعت زیادی در حال انتشار است و به گفته متخصصین، علائم و نشانه‌های ابتلا به این ویروس تا حدی با دیگر واریانت‌ها کووید متفاوت است. به نظر می‌رسد که سرعت انتشار این ویروس از نوع اُمیکرون بیشتر بوده اما شدت علائم ابتلا به آن در مقایسه با اُمیکرون خفیف‌تر است. در […]

جدول «میزان پروتئین» مواد غذایی و عدم تطابق وزن خوراکی‌ها با حجم پروتئین

دو هفته قبل به موضوع مهم «میزان پروتئین مورد نیاز» و اشتباه‌های رایج در مورد آن پرداختیم. اما اکنون نوبت بخش دوم داستان است: اینکه در هر ماده غذایی چه میزان پروتئین وجود دارد و چرا اغلب افراد در این مورد دچار اشتباه می‌شوند؟ اکثر افراد تصور می‌کنند مثلا ۱۰۰ گرم سینه پخته مرغ دارای […]

با همکاری

پژوهشکده آینده پژوهی در سلامت
پژوهشکده آینده پژوهی در سلامت
لوگو انجمن پزشکان عمومی کرمان
انجمن پزشکان عمومی کرمان
معاونت آموزشی سازمان نظام پزشکی کل کشور
معاونت آموزشی سازمان نظام پزشکی کل کشور
اداره کل آموزش همگانی جمعیت هلال احمر
اداره کل آموزش همگانی جمعیت هلال احمر
لوگو انجمن پزشکان عمومی اردبیل
انجمن پزشکان عمومی اردبیل
X
آپدیت ام دی تازه‌های پزشکی از رفرنس‌های معتبر